Γεώτρηση Υδρογονανθράκων στην Κυπριακή ΑΟΖ Τι Παίζεται και τι Διακυβεύεται στην Ανατολική Μεσόγειο;, του Δρος Κωνσταντίνου Νικολάου*

Ημ/νία δημοσίευσης: Πέμπτη, 22 Σεπτεμβρίου 2011

Η δρομολόγηση της υλοποίησης της προγραμματισμένης γεώτρησης πετρελαίου στο μπλοκ 12 Κύπρου στην νότια θαλάσσια αποκλειστική οικονομικής ζώνη (ΑΟΖ) τον προσεχή Οκτώβριο από την εταιρία NOBLE ENERGY, ενεργοποίησε τα πάγια ανακλαστικά της Τουρκίας, η οποία δήλωσε μέσω του υπουργού των εξωτερικών της κου Αχμέτ Νταβούτογλου την πλήρη αντίθεση της και την πρόθεση της να αντιδράσει … με κάθε πρόσφορο μέσο…, μη αποκλείοντας να φτάσει στα άκρα(!), για την ματαίωση των σχεδίων της Κυπριακής Δημοκρατίας. Άφησε δε να διαφανεί ότι η υπομονή της Τουρκίας έχει εξαντληθεί και ότι θα επιδείξει την απαιτούμενη αντίδραση. Ακολούθησαν άλλοι υπουργοί της Τουρκίας και πρόσφατα ο πρωθυπουργός της με ανάλογη φρασεολογία. Θα περιοριστεί άραγε η Τουρκία σε φραστικές δηλώσεις, απειλές και διπλωματικές αντιδράσεις ή θα υπερβεί τα εσκαμμένα και θα προχωρήσει σε άλλου τύπου ενέργειες, χρησιμοποιώντας ακόμα και στρατιωτικά μέσα με την ενεργοποίηση του ναυτικού της;

Σε αυτή την περίπτωση ποιες θα είναι οι αντιδράσεις της Λευκωσίας, της Αθήνας αλλά και του Ισραήλ, των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης(ΕΕ), του ΟΗΕ και της εταιρίας NOBLE που έχουν νόμιμα δικαιώματα αντίδρασης ή παρέμβασης; Ας δούμε μέσα από το φακό της έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, τι συμφέροντα διακυβεύονται για το κάθε εμπλεκόμενο και ενδιαφερόμενο μέρος και αν μπορεί η Τουρκία να τα καταστρατηγήσει:

Η Κυπριακή Δημοκρατία ασκεί νόμιμα κυριαρχικά δικαιώματα της σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο της Θάλασσας. Η Κύπρος ξεκίνησε τις προσπάθειες άσκησης των κυριαρχικών της δικαιωμάτων στο νότιο θαλάσσιο τμήμα της κυπριακής ΑΟΖ πριν από δέκα περίπου χρόνια(κυβέρνηση Γλαύκου Κληρίδη) με εντατικές συνομιλίες με την Αιγυπτιακή Κυβέρνηση, οι οποίες τελεσφόρησαν σύντομα με την υπογραφή συμφωνίας οριοθέτησης της ΑΟΖ στη μέση γραμμή. Είχε προηγηθεί η παραχώρηση από την αιγυπτιακή κυβέρνηση στην SHELL μεγάλου μπλοκ, έκτασης 42.000 τ. χλμ, για έρευνες υδρογονανθράκων στα βαθιά νερά, στα όρια με την Κυπριακή ΑΟΖ. Ήταν φυσικό μετά τις πρώτες επιτυχίες της SHELL να επιζητηθεί η οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Κυπριακή Δημοκρατία, προκειμένου να διευκολυνθεί η μελλοντική εκμετάλλευση. Και τότε η Τουρκία αντέδρασε και εκτόξευσε απειλές χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα ανατροπής της συμφωνίας. Στη συνέχεια η Κύπρος προχώρησε στις απαιτούμενες διαδικασίες για τις έρευνες υδρογονανθράκων, προσέλαβε συμβούλους (γαλλικό BEICIP) και εκτέλεσε σεισμικά μη αποκλειστικής χρήσης (Νορβηγική PGS). Στη συνέχεια επί κυβερνήσεως Τάσσου Παπαδόπουλου, προχώρησε σε γύρο παραχωρήσεων, σύμφωνα με το ευρωπαϊκό δίκαιο και κατακύρωσε το μπλοκ 12 στην διαγωνισθείσα και πλειοδοτούσα, αμερικάνικη εταιρία NOBLE ENERGY. Και τότε η Τουρκία προσπάθησε να παρέμβει με απειλές και διαβήματα σε όλους τους εμπλεκόμενους, χωρίς πάλιν τα επιθυμητά για αυτήν αποτέλεσμα. Είχε προχωρήσει ακόμα και στην εκχώρηση αδειών ερευνών στην κρατική της εταιρία πετρελαίου TPAO. Οι τουρκικοί χάρτες επικαλύπτουν μερικώς τα δυτικά μπλοκ παραχωρήσεων της Κυπριακής Δημοκρατίας. Αυτό προκάλεσε μεν σύγχυση και έσπειρε αμφιβολίες στις διεθνείς εταιρίες πετρελαίου, που ενδεχομένως θα ήθελαν να υποβάλουν προσφορές στον διαγωνισμό, δεν απέτρεψε όμως την συμμετοχή της NOBLE, η οποία γνώριζε πολύ καλά την αξία του μπλοκ 12 της Κύπρου, λόγω της εμπειρίας της στην διπλανή ΑΟΖ του Ισραήλ. Οι Τουρκικοί χάρτες παραχωρήσεων δυτικά της Κύπρου, δημιούργησαν έντονους προβληματισμούς στην Ελλάδα διότι αμφισβητούν άμεσα την εν δυνάμει Ελληνική ΑΟΖ στις περιοχές Καστελλόριζου και Ρόδου-Καρπάθου. Η Τουρκία προχώρησε σε ένα ακόμη προκλητικό βήμα, με προσπάθεια ενεργής παρεμπόδισης της εκτέλεσης σεισμικών, με παρενοχλήσεις του νορβηγικού σκάφους από το ναυτικό της, χωρίς όμως ουσιαστικές συνέπειες. Το προσεχή Οκτώβριο η NOBLE ENERGY θα κληθεί να υλοποιήσει τις συμβατικές της υποχρεώσεις με την εκτέλεση ερευνητικής γεώτρησης στο μπλοκ 12. Η γεώτρηση και μόνον αυτή, θα δείξει αν τελικά υπάρχει κοίτασμα φυσικού αερίου, όπως συνέβη στα διπλανά μπλοκ του Ισραήλ ( κοιτάσματα ΛΕΒΙΑΘΑΝ και ΤΑΜΑΡ) Και πάλιν η Τουρκία απειλεί, εκφοβίζει και ζητά την ματαίωση της γεώτρησης με άμεσες και έμμεσες απειλές. Στο συνημμένο χάρτη παρουσιάζονται οι κυπριακοί, αιγυπτιακοί και τουρκικοί χάρτες παραχωρήσεων στην Ανατολική Μεσόγειο με τις αλληλοεπικαλύψεις.

Η Τουρκία αντιδρά ενεργά στις προσπάθειες της Κυπριακής Δημοκρατίας γιατί θέλει να εμπεδώσει την νέο-οθωμανική της πολιτική σαν κυρίαρχης δύναμης στην περιοχή, σαν προστάτης των μουσουλμανικών πληθυσμών και των παλαιστινίων, σαν εγγυητής των τουρκοκυπρίων, εκμεταλλευόμενη την ρευστότητα στον Αραβικό κόσμο, το παλαιστινιακό πρόβλημα και την διεθνή οικονομική κρίση. Τα τελευταία χρόνια προσπαθεί να παίξει ρόλο περιφερειακής δύναμης και ρόλο ιδιότυπου χωροφύλακα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Από το 1974, μετά από στρατιωτική εισβολή, κατέχει το βόρειο κομμάτι της Κυπριακής Δημοκρατίας με παρουσία 30.000-40.000 στρατιωτών, με βίαιη μετακίνηση πληθυσμών (τουρκοκύπριοι μετακινήθηκαν από τον νότο στον βορρά και ελληνοκύπριοι από τον βορρά στον νότο) και έντονο εποικισμό από τούρκους της Τουρκίας, προσπαθώντας να δημιουργήσει «ανεξάρτητο» ελεγχόμενο όμως από αυτήν, τουρκοκυπριακό κράτος το οποίο από το 1985 έως σήμερα δεν έτυχε διεθνούς αναγνώρισης. Οι θέσεις της Τουρκίας συνοψίζονται στα εξής: Η Κυπριακή Δημοκρατία δεν αντιπροσωπεύει νομικά τους Τουρκοκυπρίους, οι οποίοι έχουν δικαιώματα στα ενδεχόμενα κοιτάσματα νότια της Κύπρου ( Η Κυπριακή Δημοκρατία από την άλλη διατείνεται ότι εφόσον η Κύπρος επανενωθεί οι τουρκοκύπριοι θα ωφεληθούν, όπως και ο υπόλοιπος πληθυσμός, από την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων). Η Τουρκία ισχυρίζεται ότι οι έρευνες της Κυπριακής Δημοκρατίας υποσκάπτουν τις συνομιλίες για εξεύρεση λύσης στο κυπριακό πρόβλημα. Η Τουρκία ισχυρίζεται επίσης ότι η Μεσόγειος είναι περίκλειστη θάλασσα και τα νησιά της δεν έχουν δικαιώματα σε ΑΟΖ. (Η ίδια η Τουρκία, παρότι δεν υπόγραψε το διεθνές δίκαιο της Θάλασσας, το επικαλείται και έχει ήδη οριοθετήσει, μαζί με τις όμορες της χώρες, τις ΑΟΖ της περίκλειστης(!) Μαύρης Θάλασσας). Θεωρεί τέλος ότι η Κυπριακή Δημοκρατία παραβιάζει την Τουρκική ΑΟΖ δυτικά από γεωγραφικό μήκος 32⁰ 16΄ 18΄΄ Ε, χωρίς η ίδια να έχει υπογράψει το δίκαιο της θάλασσας το οποίο επικαλείται. Πάντως απώτερος σκοπός της Τουρκίας μέσω των απειλών και εκβιασμών είναι να βρεθεί κερδισμένη ακόμα και σε δευτερεύουσες επιδιώξεις, όπως να αποκομίσει μέρισμα από τις πιθανές ανακαλύψεις στην κυπριακή ΑΟΖ για λογαριασμό των τουρκοκυπρίων. Εν κατακλείδι φαίνεται ότι θέλει να «βάλει χέρι» στα πιθανά κοιτάσματα της περιοχής για να καλύψει τις ολοένα αυξανόμενες ενεργειακές της ανάγκες.

Η Ελλάδα εμπλέκεται στην «κρίση» γιατί είναι εγγυήτρια δύναμη της Κύπρου σύμφωνα με το Κυπριακό σύνταγμα, γιατί έχει αδελφικούς δεσμούς με τους ελληνοκύπριους και γιατί έχει άμεσα ενδιαφέροντα στη χάραξη της δικής της ΑΟΖ η οποία καταστρατηγείται από την Τουρκία. Η θέση της Τουρκίας ότι τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ (σε αντίθεση με το δίκαιο της Θάλασσας), θέτουν σε άμεσο κίνδυνο τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και τα Δωδεκάνησα , τα οποία θα κινδυνεύουν να βρεθούν εντός Τουρκικής ΑΟΖ, αν περάσουν οι θέσεις της Τουρκίας. Η Τουρκία επιδιώκει διμερείς λύσεις με την Ελλάδα, αποφεύγοντας το διεθνές δίκαιο της θάλασσας, διότι δεν την συμφέρει. Για αυτό και δεν το υπέγραψε. Στην ιδιότυπη πορεία της προς την Ευρώπη, η Τουρκία θα αναγκαστεί κάποια στιγμή στο μέλλον να αποδεχθεί το διεθνές δίκαιο της θάλασσας, που είναι και Ευρωπαϊκό δίκαιο. Επιδιώκει τώρα να σύρει την Ελλάδα σε διμερείς διαπραγματεύσεις και να επιβάλει το «δικό της δίκαιο» από θέση ισχύος, με συνεχή επιθετική τακτική, με εκδόσεις χαρτών παραχωρήσεων στην τουρκική εταιρία πετρελαίου ( TPAO), με παρεμπόδιση σκαφών, με εκτέλεση σεισμικών κλπ μέσα σε περιοχές της εν δυνάμει Ελληνικής υφαλοκρηπίδας-ΑΟΖ στις θαλάσσιες περιοχές του Καστελλόριζου και του Αιγαίου. Προσπαθεί η Τουρκία να απομονώσει την Ελλάδα από τις θαλάσσιες ζώνες της, να δημιουργήσει τετελεσμένα και να επιβάλει τις θέσεις της ακόμα και με δημιουργία κρίσεων. Όταν και εφόσον η Τουρκία πετύχει τους στόχους της, …. τότε θα αποδεχθεί και το διεθνές δίκαιο, για να ενταχθεί στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Φαίνεται ότι η τωρινή κρίση με αφορμή την γεώτρηση στην Κυπριακή ΑΟΖ, θα πρέπει να εντάσσεται στους στόχους της Τουρκίας για υφαρπαγή τμήματος της Ελληνικής ΑΟΖ.

Το Ισραήλ έχει στρατηγικά συμφέροντα και δικές του εμπλεκόμενες εταιρίες στις έρευνες και τις γεωτρήσεις. Είναι γνωστό ότι στην κοινοπραξία της NOBLE ENERGY συμμετέχουν και Ισραηλινές εταιρίες . Το Ισραήλ, γνωρίζοντας τα συμφέροντα του, παρέκαμψε το γεγονός ότι δεν είχε υπογράψει το διεθνές δίκαιο της Θάλασσας και ήρθε σε συμφωνία διαμερισμού της ΑΟΖ με την Κύπρο σύμφωνα με τις αρχές του διεθνούς δικαίου. Είναι λοιπόν το Ισραήλ διατεθειμένο να θέσει σε κίνδυνο τα ενεργειακά και άλλα γεωστρατηγικά του συμφέροντα του με την ματαίωση της εξερευνητικής γεώτρησης στην Κυπριακή ΑΟΖ; Μετά τις τελευταίες ανακαλύψεις μεγάλων κοιτασμάτων Φυσικού Αερίου στην Λεβαντίνια Θάλασσα , 80-110 χλμ ανοικτά του Ισραήλ και κοντά στην ΑΟΖ της Κύπρου, δημιουργήθηκαν νέα δεδομένα στην περιοχή, τα οποία μετέβαλαν και την στάση του Ισραήλ, διότι οι ανακαλύψεις καλύπτουν τις μακροχρόνιες ανάγκες του και περισσεύουν για εξαγωγές. Εξαγωγές μπορούν να γίνουν μέσω αγωγών ή υγροποίησης του αερίου ( LNG) και εξαγωγής του μετά με πλοία LNG. Όμως είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς εγκαταστάσεις LNG και αγωγούς ΦΑ στο Ισραήλ, με πανταχόθεν εχθρούς να καιροφυλακτούν για να προκαλέσουν καταστροφές στις εγκαταστάσεις ΦΑ, που αν συνέβαινε θα είχε ολέθριες συνέπειες από κάθε άποψη. Η Κύπρος αποτελεί για το Ισραήλ μοναδική διέξοδο για αγωγούς και τερματικό σταθμό υγροποίησης ΦΑ στην περιοχή της Λεμεσού, για να καταστούν δυνατές οι εξαγωγές προς τις αγορές φυσικού αερίου. Αυτό αναδεικνύει το τεράστιο γεωπολιτικό και οικονομικό πλεονέκτημα της Κύπρου και την σημασία της για το Ισραήλ, το οποίο επιδιώκει πλέον στενή «συνεργασία συμφερόντων» με την Κυπριακή Δημοκρατία.

Οι ΗΠΑ σαν υπερδύναμη εμπλέκεται στην κρίση γιατί βλέπει τρεις γεωστρατηγικούς της σύμμαχους (Ισραήλ, Τουρκία, Ελλάδα) σε επικίνδυνη διαμάχη με απρόβλεπτες συνέπειες. Οι ΗΠΑ δεν αποθάρρυναν τις προσπάθειες της Λευκωσίας για εξερεύνηση της θαλάσσιας οικονομικής ζώνης, γνωρίζοντας ότι τυχόν ανακαλύψεις θα ενίσχυαν την πάγια θέση τους για διαφοροποίηση των πηγών τροφοδοσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την λιγότερη εξάρτηση της από την Ρωσία. Οι Αμερικανοί δεν θα ήθελαν επίσης, με κανένα τρόπο να δουν αμερικάνική εταιρία αιχμής να παραμείνει απροστάτευτη στο εξωτερικό. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ θα πρέπει να λάβει υπόψη και το πανίσχυρο εβραϊκό λόμπυ στην χώρα της το οποίο δεν είναι διατεθειμένο να αφήσει το κράτος του Ισραήλ να διακινδυνεύσει και να δει εταιρία εβραϊκών συμφερόντων να καταρρεύσει.

Θα μπορούσαν οι ΗΠΑ να παρέμβουν στην αμερικάνικη εταιρία NOBLE ENERGY για να ματαιώσει ή να αναβάλει την προγραμματισμένη γεώτρηση για λόγους ανωτέρας βίας. Αυτό από μόνο του δεν φτάνει. Η NOBLE έχει συμβατικές υποχρεώσεις και πρέπει να εκτελέσει την γεώτρηση. Αναβολή ή αναστολή της γεώτρησης θα πρέπει να έχει την προηγούμενη συγκατάθεση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Διαφορετικά η εταιρία θα κινδυνεύσει να κηρυχθεί έκπτωτη και να χάσει την άδεια της και μαζί και τα 350-400 δις κυβικά μέτρα αερίου τα οποία με μεγάλες πιθανότητες μπορεί να κρύβονται στο μπλοκ 12. Διακυβεύει επίσης την δυνατότητα συνεργασίας με την κυπριακή δημοκρατία στην προσπάθεια της να οδηγήσει στις αγορές τα ήδη ανακαλυφθέντα κοιτάσματα( 700 δις κυβ. μέτρα στην ΑΟΖ του Ισραήλ, για να μπορέσει να αποσβέσει τις επενδύσεις της και να αποκομίσει κέρδη. Η αξία των αποθεμάτων τα οποία ανακάλυψε η εταιρίαςστην περιοχή ξεπερνά τα 200 δις δολ. με ανοδικές τάσεις, πολλά από τα οποία ανήκουν στα δικαιώματα της. Φαίνεται λοιπόν ότι NOBLE θα έχει πάρα πολλά να χάσει αν ματαιωθούν τα σχέδια της και δεν θα ήθελε να δει τις μετοχές της να καταρρέουν στο αμερικανικό χρηματιστήριο.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να προστατέψει χώρα μέλος της και μέλος της Ευρωζώνης, να ενδυναμώσει την ενεργειακή της αυτάρκεια με πηγές χωρών μελών της και να διαφυλάξει τις αρχές, τους θεσμούς, τις αξίες της και την οντότητα της. Η Κυπριακή Δημοκρατία είναι πλήρες και ισότιμο μέλος τους και η ΕΕ δεν θα ήθελε με κανένα τρόπο να αμφισβητηθούν κυριαρχικά δικαιώματα χώρας μέλους ή να εξαιρεθεί το ευρωπαϊκό δίκαιο, μέρος του οποίου είναι και το διεθνές δίκαιο της Θάλασσας. Μέχρι σήμερα στήριξαν τις προσπάθειες της Κυπριακής Δημοκρατίας και το δικαίωμα εκμετάλλευσης των φυσικών της πόρων, οι οποίο θα είναι και πόροι της ΕΕ. Εάν στο τέλος υπάρξει πραγματική ένταση από τις αντιδράσεις της Τουρκίας η ήδη δοκιμαζόμενη ευρωζώνη θα βρεθεί σε τρομερή δίνη, δεδομένου ότι η Κύπρος είναι μέλος της. Θα αφήσει η ΕΕ την Τουρκία να αμφισβητήσει το Ευρωπαϊκό δίκαιο, την ίδια την υπόσταση και τα συμφέροντα της ΕΕ, την στιγμή που η ίδια επιδιώκει την ένταξη της στην ευρωπαϊκή οικογένεια;

Τέλος η Ρωσία δεν μένει αδιάφορη στην διαγραφόμενη κρίση. Πρόσφατα το ρωσικό ΥΠΕΞ, αναγνώρισε τα δικαιώματα που έχει η Λευκωσία στην εκμετάλλευση του υποθαλάσσιου ορυκτού της πλούτου, όπως αυτά απορρέουν από τη Συνθήκη του ΟΗΕ (1982) για το Δίκαιο της Θάλασσας και ενίσχυσε την θέση . Η Ρωσία και πολλοί επιφανείς ρώσοι πολίτες, έχουν έντονη οικονομική παρουσία στην Κύπρο και θα προσπαθήσουν να διαφυλάξουν τα συμφέροντα τους με κάθε τρόπο.

Από τα παραπάνω φαίνεται ότι οι συνέπειες, μιας εκτός ελέγχου, δυναμικής αντίδρασης της Τουρκίας, θα θίξει πολλαπλά συμφέροντα και θα έχει απρόβλεπτες διαστάσεις.

Είναι βέβαιο ότι η τουρκική διπλωματία όπως και οι άλλοι εμπλεκόμενοι ζυγίζουν όλα τα παραπάνω. Παρόλα αυτά η Τουρκία συνεχίζει τους λεονταρισμούς της και την προώθηση των επιδιώξεων της με τον συνηθισμένο τουρκικό τσαμπουκά. Δεν είναι όμως το ίδιο για τους άλλους εμπλεκόμενους στο πρόβλημα, αλλά και για όλες της χώρες της περιοχής. Το διακύβευμα για αυτούς είναι μεγάλο και δεν θα ήθελαν την μετατροπή του τσαμπουκά της περιοχής, σε νταβατζή της ανατολικής Μεσογείου, σε βάρος των συμφερόντων τους. Η Λευκωσία γνωρίζοντας τα ανωτέρω, φαίνεται ότι θα επιμένει στα σχέδια της τα οποία διασφαλίζουν την διεθνή της νομική προσωπικότητα και συνέχεια και ανοίγουν τεράστιες οικονομικές και γεωπολιτικές ευκαιρίες. Τυχόν υποχώρηση στους εκβιασμούς της Τουρκίας θα σημάνει, όχι μόνο νομιμοποίηση της εισβολής και κατοχής και των συναφών με αυτήν παραβιάσεων του Διεθνούς Δικαίου, αλλά κυρίως την έμπρακτη παραδοχή ότι εφεξής στην Κύπρο η κυβέρνηση θα προσαρμόσει τις τύχες της στην παρανομία του «δικαίου» του ισχυρότερου και θα βρίσκεται εφεξής στο έλεός του.

Θα προχωρήσει λοιπόν η Τουρκία στην υλοποίηση των απειλών της; Θα κρατήσει η Λευκωσία την σθεναρή της στάση ή θα υποκύψει στους εκβιασμούς ;