Κομβικός ο Ρόλος της Βόρειας Αφρικής στην Ενεργειακή Ασφάλεια της Ευρώπης, του κ. Κ. Ν. Σταμπολή*

Ημ/νία δημοσίευσης: Τρίτη, 1 Μαρτίου 2011

Από τις αρχές Φεβρουαρίου, οπότε επιταχύνθηκαν οι εξελίξεις στη Βόρειο Αφρική, μετά την ανατροπή των καθεστώτων σε Τυνησία και Αίγυπτο και τώρα στη Λιβύη, οι τιμές του αργού έχουν εκτοξευθεί σε πρωτόγνωρα για την εποχή επίπεδα, με την ποικιλία Brent για παραδόσεις Απριλίου να έχει αγγίξει τα $120 το βαρέλι και με τους περισσότερους αναλυτές να συμφωνούν ότι εάν συνεχισθεί η έκρυθμη κατάσταση στη Λιβύη, όπου το καθεστώς του συνταγματάρχη Καντάφι μάχεται κυριολεκτικά για την επιβίωσή του, μπορούμε να δούμε τις τιμές του αργού ακόμα υψηλότερα με ότι αυτό σημαίνει για την παγκόσμια οικονομία.

Η συνεχιζόμενη όμως αναταραχή στην Βόρειο Αφρική, ιδιαίτερα στη Λιβύη η οποία και αποτελεί πετρελαιοπαραγωγικό κράτος, μέλος του OPEC και βασικού προμηθευτή πολλών Ευρωπαϊκών κρατών, δημιουργεί όπως είναι φυσικό νευρικότητα στις αγορές. Παρά το γεγονός ότι ακόμα και εάν σταματήσει εντελώς η ροή πετρελαίου από την Λιβύη, η οποία στα 1.6 εκατ. βαρέλια αντιστοιχεί μόλις στο 1.8% της παγκόσμιας παραγωγής, η τροφοδοσία της αγοράς δεν θα αντιμετωπίσει σοβαρό πρόβλημα. Ήδη άλλα κράτη και ιδίως η Σ. Αραβία, έχουν αυξήσει τη δική τους παραγωγή με τον OPEC να διαθέτει συνολικά 5.0 εκατ. βαρέλια εφεδρικής παραγωγικής δυνατότητας ( spare capacity) και με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (ΙΕΑ) να ελέγχει επιπλέον 1,6 εκατ. βαρέλια στρατηγικών αποθεμάτων. Ως εκ τούτου, η σημερινή κορύφωση των τιμών του αργού δεν οφείλεται τόσο σε ελλείψεις ή διακοπή της τροφοδοσίας, όπως συνέβη παλαιότερα σε περιόδους κρίσης (βλ. 1973, 1977), αλλά σε μία διάχυτη αβεβαιότητα για τις εξελίξεις που ενδέχεται να ακολουθήσουν και που μπορούν τελικά να οδηγήσουν σε πραγματικές ελλείψεις, εάν λ.χ. υπάρξουν δραματικές εξελίξεις στις μεγάλες πετρελαιοπαραγωγούς χώρες όπως το Ιράν και η Σ. Αραβία και έχουμε αποσταθεροποίηση των εκεί καθεστώτων.

Εν τούτοις, οι ανησυχίες για μία ευρύτερη αποσταθεροποίηση στην Μ. Ανατολή είναι έντονες, πράγμα το οποίο και αντανακλάται στην υψηλή μεταβλητότητα των τιμών τις τελευταίες εβδομάδες. Και ασφαλώς η έκρυθμη κατάσταση στην Λιβύη, όπου τελευταίες πληροφορίες κάνουν λόγο για χιλιάδες νεκρούς αντικαθεστωτικούς, θα πρέπει να θεωρηθεί σε συνάρτηση με τα αιματηρά γεγονότα στο Μπαχρέιν, στην Υεμένη και στο Ομάν. Το ερώτημα παραμένει για το εάν σήμερα είμεθα ενώπιον ενός γενικότερου, βίαιου και υποκινούμενου ξεσηκωμού του Αραβικού κόσμου ή είμεθα μάρτυρες ενός ακόμη επεισοδίου σε μία μακρόχρονη διαδικασία πολιτικού μετασχηματισμού, που τώρα ουσιαστικά ξεκινάει, με απώτερο στόχο την φιλελευθεροποίηση των εκεί πολιτικών καθεστώτων. Σε κάθε περίπτωση προβλέπεται μια θερμή περίοδος εβδομάδων ή και μηνών στο μέτωπο των τιμών, οι οποίες μετά την αποκατάσταση της έννομης τάξης στην Αίγυπτο και της μικρής αλλά σιωπηλής αύξησης της παραγωγής από πλευράς OPEC, θα έπρεπε να είχαν αρχίσει να υποχωρούν αισθητά. Τώρα με τα γεγονότα στη Λιβύη και στον Κόλπο σε αναβρασμό ο γεωπολιτικός κίνδυνος είναι πάλι στο προσκήνιο με τους traders να προσδοκούν σε απρόσμενα υψηλά κέρδη.

Και ασφαλώς τα θεμελιώδη της αγοράς δεν βοηθούν σε μία αποκλιμάκωση των τιμών, βοηθούσης της συνεχιζόμενης υψηλής ζήτησης από την ΝΑ Ασία και σταθερή κατανάλωση σε ΗΠΑ και Ευρώπη. Ιδιαίτερα ενισχυτικό ρόλο εξακολουθεί να παίζει η Κίνα όπου οι εισαγωγές αργού αυξήθηκαν κατά 27% τον Ιανουάριο, για να διαμορφωθούν σε 12μηνη βάση στα 5,1 εκατ. βαρέλια την ημέρα, σ’ ένα από τα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων ετών. Επίσης το ύψος των διεθνών αποθεμάτων (stocks) μειώθηκε σταθερά καθ’ όλο το 2010 κατά 220 εκατ. βαρέλια, μειώνοντας την κάλυψη των αναγκών κατά 4 ολόκληρες ημέρες επιστρέφοντας έτσι στα επίπεδα του 2008. Ενώ την ίδια περίοδο, δηλαδή το Β’ εξάμηνο του 2010, η κατανάλωση αυξήθηκε κατά 2,2 εκατ. βαρέλια την ημέρα με αντίστοιχη αύξηση της παραγωγής μόνο κατά 900,00 βαρέλια την ημέρα.

Η κλιμάκωση της έντασης στη Μέση Ανατολή έρχεται σε μία εξαιρετικά δύσκολη περίοδο για την παγκόσμια οικονομία, η οποία μόλις εξέρχεται από την κρίση του 2008, όπου ως γνωστό είχε προηγηθεί ιστορικό ρεκόρ των τιμών του πετρελαίου στα 147.27 δολάρια το βαρέλι στις 25 Ιουλίου εκείνου του έτους. Παράγοντες της παγκόσμιας οικονομίας, από μεγάλες επενδυτικές τράπεζες μέχρι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, εκφράζουν την έντονη ανησυχία τους για τις επιπτώσεις που ενδέχεται να επιφέρουν στις τιμές του μαύρου χρυσού και κατ' επέκταση στην ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας οι εξεγέρσεις στις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής. Η πλέον ηχηρή από τις προειδοποιήσεις είναι εκείνη της γερμανικής Deutsche Bank, που προβλέπει πως εάν η τιμή του αργού υπερβεί τα 120 δολάρια το βαρέλι και παραμείνει σε αυτό το επίπεδο για μερικούς μήνες, αυτό θα είναι το σημείο καμπής, πάνω από το οποίο θα αρχίσει να πλήττεται η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη. Ακόμη και με τα σημερινά δεδομένα, αναλυτές της Nomura εκτιμούν πως αν διακοπούν οι εξαγωγές από την Αλγερία η τιμή του μαύρου χρυσού μπορεί εύκολα να εκτιναχθεί στα 220 δολάρια το βαρέλι.

Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο επισημαίνει παράλληλα πως η παγκόσμια οικονομία μπορεί να αντέξει την εκτίναξη των τιμών του πετρελαίου, αλλά μόνον εάν αυτή είναι βραχύβια. Υπενθυμίζει, άλλωστε, πως η πρόβλεψη του ΔΝΤ για ανάπτυξη 4,4% της παγκόσμιας οικονομίας μέσα στο τρέχον έτος βασίζεται στην εκτίμηση πως η μέση τιμή του αργού το 2011 θα είναι γύρω στα 95 δολάρια το βαρέλι, ενώ βάσει των μέχρι τώρα ενδείξεων η μέση τιμή μπορεί να πλησιάσει ακόμη και τα $110 το βαρέλι. Σύμφωνα με την επενδυτική JP Morgan, μια αύξηση της τιμής του πετρελαίου κατά 10% μειώνει την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη κατά 0,25% και την ανάπτυξη των αναδυόμενων οικονομιών ακόμη περισσότερο.

Τέλος, πρέπει να επισημανθεί ότι στην περίπτωση της Βόρειας Αφρικής δεν είναι η πιθανότητα για μία πρόσκαιρη διακοπή της παραγωγής πετρελαίου και φ. αερίου που φοβίζει, όσο η γειτνίαση με την Ευρώπη η οποία αποτελεί και την βασική εξαγωγική αγορά για τους υδρογονάνθρακες της περιοχής. Αίγυπτος, Λιβύη και Αλγερία, εκτός από πετρέλαιο εξάγουν σημαντικές ποσότητες φ. αερίου μέσω υποθαλάσσιων αγωγών (στην περίπτωση της Λιβύης και της Αλγερίας) αλλά και σε υγροποιημένη μορφή (Αίγυπτος, Λιβύη, Αλγερία). Συνολικά οι τρεις αυτές χώρες παράγουν 4,1 εκατ. βαρέλια πετρέλαιο την ημέρα (4.7% της παγκόσμιας παραγωγής) και 160 δισεκ. κυβ. μέτρα ( BCM’ s) αερίου τον χρόνο, με τα 60 BCM’ s να κατευθύνονται στην Ευρώπη. Ακόμη είναι και η Διώρυγα του Σουέζ, που ελέγχεται από την Αίγυπτο και αποτελεί βασική ενεργειακή αρτηρία, αφού μέσω αυτής κάθε ημέρα διέρχονται 2.2 εκατ. βαρέλια πετρελαίου και προς τις δύο κατευθύνσεις, με τη ροή αυτή να αντιπροσωπεύει το 8.0% της παγκόσμιας θαλάσσιας μεταφοράς αργού και προϊόντων. Περί τα 1,2 εκατ. βαρέλια πετρέλαιο κατευθύνεται βόρεια προς τις αγορές της Ευρώπης και Β. Αμερικής και 1.0 εκατ. βαρέλια νότια με ρωσικής και καζάκικης προέλευσης πετρέλαιο. Επιπλέον λειτουργεί ο αγωγός SUMED, χωρητικότητας 2.34 εκατ. βαρελιών την ημέρα, ο οποίος μεταφέρει πετρέλαιο από την Ερυθρά Θάλασσα στη Μεσόγειο, από το Σίντι Κερίρ στην τοποθεσία Αϊν Σούχνα, στον Κόλπο του Σουέζ.

Καταληκτικά, ο ρόλος της Βόρειας Αφρικής ως κυρίας παραγωγού περιοχής, αλλά και μοναδικού κόμβου βασικών ενεργειακών αρτηριών προς τις αγορές της Ευρώπης, είναι από κάθε άποψη κρίσιμος, αφού μία παρατεταμένη πολιτική αστάθεια θα έχει αργά ή γρήγορα αρνητικές επιπτώσεις στην Ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια, αλλά και στην οικονομία, τόσο σε περιφερειακό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.