Σημαντική Τομή για την Περιφερειακή Ασφάλεια και την Ενέργεια η Συμφωνία της Κασπίας Θάλασσας που Υπεγράφη στις 11 Αυγούστου στο Ακτάου του Καζακστάν

Ημ/νία δημοσίευσης: Πέμπτη, 23 Αυγούστου 2018

του Κ. Ν. Σταμπολή

Η Ρωσία και το Ιράν -και οι κρατικές οντότητες που προϋπήρξαν αυτών- για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα ανταγωνίζονταν σκληρά για την οικονομική και στρατιωτική επικυριαρχία της Κασπίας Θάλασσας.Πιο συγκεκριμένα, από τον 9ο αιώνα, όταν οι ορδές των "Ρούς" διέσχισαν τον ποταμό Βόλγα και πρωτοεμφανίστηκαν στην περιοχή της Βορείου Κασπίας μέχρι τη Συνθήκη του Τουρκμέντσαι το 1828, βάσει της οποίας η αυτοκρατορική Ρωσία απέκτησε τον απόλυτο έλεγχο του βόρειου τμήματος της μεγαλύτερης κλειστής θάλασσας του πλανήτη. 

Με το Ιράν, που διαδέχθηκε την περσική αυτοκρατορία, να έχει διαχωρίσει τα θαλάσσια σύνορά του και τις ζώνες επιρροής στην Κασπία με την πάλαι ποτέ Σοβιετική Ένωση. Όμως, η κατάρρευση της τελευταίας το 1991 και η γέννηση σειράς νέων ανεξάρτητων κρατών πέριξ της Κασπίας (βλέπε Αζερμπαιτζάν, Καζακστάν και Τουρκμενιστάν) δημιούργησαν αίφνης νέους παίκτες και άρα την ανάγκη ενός νέου νομικού πλαισίου που να διέπει τις σχέσεις των πέντε κρατών που περιέβαλαν πλέον την Κασπία.

Η έλλειψη ενός ξεκάθαρου νομικού και οικονομικού καθεστώτος, που μεταξύ άλλων θα καθόριζε με ακρίβεια τα θαλάσσια σύνορα των εμπλεκομένων κρατών, τα εμπόδιζε μέχρι σήμερα από το να αναπτύξουν πλήρως τις πλουτοπαραγωγικές τους πηγές, ιδιαίτερα τα σημαντικά αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου που έχουν ανακαλυφθεί υποθαλάσσια τα τελευταία χρόνια. Παρά την έλλειψη του εν λόγω πλαισίου, οι πέντε παράκτιες χώρες της Κασπίας έχουν κατά τα τελευταία 25 χρόνια συνάψει ad hoc διμερείς συμφωνίες, πράγμα που τους έχει επιτρέψει να αξιοποιήσουν σε ένα βαθμό τα σημαντικά αποθέματα υδρογονανθράκων που διαθέτουν. Σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία, όπως αυτά που δημοσιεύονται στην τελευταία ετήσια έκθεση της BP (Statistical Review of World Energy 2018), τα συνολικά υποθαλάσσια πετρελαϊκά αποθέματα της Κασπίας υπολογίζονται στα 30 δισ. βαρέλια, ενώ αυτά του φυσικού αερίου στα 8,0 τρισ. κυβικά μέτρα. Σήμερα μόνο ένα μικρό ποσοστό από αυτά, όχι μεγαλύτερο του 25%, έχει αξιοποιηθεί.

Η συμφωνία που υπεγράφη στις 11 Αυγούστου στην παραλιακή πόλη Ακτάου του Καζακστάν (εδώ) μεταξύ των ανωτέρω πέντε παράκτιων κρατών της Κασπίας αναμένεται, μεταξύ άλλων, ότι θα ξεκλειδώσει το πλήρες δυναμικό των σημαντικών αποθεμάτων υδρογονανθράκων της ευρύτερης περιοχής. Η συμφωνία που υπεγράφη αποτέλεσε το προϊόν πολυετών διαπραγματεύσεων και θεωρείται το πρώτο βήμα για την σύναψη μιας πλέον ολοκληρωτικής συνθήκης με διεθνή ισχύ. Όπως παρατηρούν διπλωματικοί κύκλοι με γνώση του θέματος, η παρούσα συμφωνία, παρά το γεγονός ότι θεωρείται συμφωνία - πλαίσιο σε αυτό το στάδιο ,δεν είναι ένας απλός οδηγός, αφού ήδη βασικά θέματα και διάφορες που απασχολούσαν τις εμπλεκόμενες χώρες έχουν λυθεί.

Παρά το γεγονός ότι η Κασπία είναι μια κλειστή θάλασσα, περικλειόμενη από μεγάλες μάζες ξηράς, για την επίλυση των συνοριακών διαφορών και προσδιορισμού των διαφορετικών ΑΟΖ χρησιμοποιήθηκαν βασικές διατάξεις του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας (UNCLOS). Χαρακτηριστικές είναι οι προβλέψεις για τα χωρικά ύδατα τα οποία αποφασίστηκε ότι θα έχουν εύρος 15 ναυτικών μιλίων για όλες τις χώρες, ενώ οι ζώνες αλιείας ορίστηκαν αντίστοιχα στα 10 ν.μ. για κάθε κράτος.

Εξίσου σημαντικές είναι οι προβλέψεις για το νέο καθεστώς ασφάλειας που θα προκύψει, αφού τα συμβαλλόμενα μέρη αποφάσισαν ότι θα πρέπει να αποκλεισθεί η παρουσία ξένων δυνάμεων σε όλη την Κασπία, πράγμα που σημαίνει ότι μπαίνει ένα τέλος στις βλέψεις των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, μέσω της σχέσης συνεργασίας που έχουν με το Αζερμπαϊτζάν, για τη δημιουργία στρατιωτικών βάσεων στην περιοχή ή τη διεξαγωγή κοινών στρατιωτικών ασκήσεων. Όπως προβλέπει εξάλλου η συμφωνία, η ασφάλεια της Κασπίας θα επιτευχθεί αποκλειστικά μέσω της συνεργασίας των συμβαλλομένων κρατών. Αυτό στην πράξη σημαίνει αναβάθμιση της στρατιωτικής συνεργασίας Ρωσίας και Ιράν, που παραμένουν οι δύο ισχυροί παίκτες της περιοχής.

διαίτερης σημασίας για την προώθηση της ενεργειακής συνεργασίας στην περιοχή της Κασπίας αποτελεί η συμφωνία μεταξύ Ρωσίας και Τουρκμενιστάν για την εισαγωγή -από την πρώτη σημαντικών προς τη δεύτερη- σημαντικών ποσοτήτων φυσικού αερίου, ενώ παράλληλα έγινε γνωστό ότι, στο πλαίσιο της ιστορικής αυτής συμφωνίας (όπως χαρακτηρίσθηκε από τον πρόεδρο της Ρωσίας, Βλάντιμιρ Πούτιν), η Μόσχα απέσυρε τις επιφυλάξεις της για την κατασκευή του ΥπερΚασπιανού Αγωγού Αερίου, γνωστού ως TCP, μήκους 300 χλμ., ο οποίος θα μπορεί να μεταφέρει ποσότητες της τάξης των 30-40 δισ. κυβικών μέτρων κατ’ έτος. Αυτή η εξέλιξη από μόνη της ενισχύει πέρα από κάθε προσδοκία την ενεργειακή βαρύτητα της περιοχής, αφού έρχεται να ξαναβάλει στο παιχνίδι την Κασπία ως μια σημαντική εναλλακτική πηγή για την ενεργειακή προμήθεια της Ευρώπης.